Bir görüntü görüyorsunuz. Kulağınıza o görüntüden gelen bazı sesler takılıyor. Sonra aslında öyle bir ses olmadığını fark ediyorsunuz. Görüntü var, orada. Ama ses yok.
Hiç böyle bir şey yaşadınız mı?
Eğer yaşadıysanız, korkmayın. Şizofreni hastalığında duyulan ses halüsinasyonları olma ihtimalinden başka bir ihtimal daha var.
Siz muhtemelen bir sinesteziksiniz!
Sinestezinin ne olduğuna NöroBlog’un başka yazılarında değinmiştik. Sinestezik insanlar beyinlerindeki sıradışı bağlantılar nedeniyle farklı duyuları arasında bağlantılar kurabilen özel insanlardır. En sık görülen sinestezi formlarından biri yazı-renk sinestezisidir. Bu sinesteziye sahip insanlar örneğin 9 harfini hep yeşil olarak algılayabilirler, 6 ise onlar için hep mavi olabilir. Bir başka sinestezi örneği ise renk-dokunma sinestezisidir. Bu sinesteziye sahip bireyler ise örneğin kahverenginin kadife bir hissi olduğunu, mavi renginse daha çok saten kumaş gibi hissettirdiğini söyleyebilirler. Her sinesteziğin sinestezisi birbirinden farklı ve kendine özeldir.
Bunlar dışında ve bunlardan daha sık görüldüğü düşünülen bir başka sinestezi şekli daha var. Buna hareket-ses sinestezisi deniyor. Bazı insanlar hareketli ama sessiz videolar izlediklerinde o hareketin çıkardığı sesleri duyabiliyorlar. Aşağıdaki videoyu izleyip bir ses duyup duymadığınızı kontrol edin.
Ne diyorsunuz? Fillerin tahteravalliden her sıçrayışında benim kulağıma “ting, ting, ting” diye bir ses geliyor. Bu ses ilk başta belli belirsiz, videoya daha iyi konsantre olduğumda daha belirgin hale geliyor. Size de böyle oldu mu? Yoksa “sesin belirgin hale gelmesi için dikkatimi vermeme gerek yok ki, ses orada işte!” diyenlerden misiniz?
Öyleyse muhtemelen siz de bir sinesteziksiniz. Çünkü videoda ses yok!
(Duymadıysanız endişe etmeyin, insanların çoğunluğu bu “zaten orada olmayan” sesleri duymuyor.)
Hareket-ses sinestezisi biraz tartışmalı bir kavram. Bunun sinestezi olmadığını iddia edenler de çok. Bu bilim insanlarına göre sessiz videolarda ses duymamızın sebebi beynimizin beklentilerini karşılama ihtiyacı ve kayıp resmi tamamlama özelliği.
Afrika’da geniş bir arazide safariye çıktıysanız ve bulunduğunuz yerde yeşil yaprakların arasından sarı bir kürk ve üzerinde siyah çizgilerden oluşan bir desen görüyorsanız o resmin tamamını görmenize gerek yok, beyniniz o resmi tamamlar ve gördüğünüz şeyin bir kaplan olduğu konusunda sizi ikna eder. Bu bilim insanları da başkalarının hareket-ses sinestezisi olarak açıkladığı fenomenin gerçek bir sinestezi değil de, ancak böyle bir resim tamamlama olduğu düşüncesinde. Yani fillerin tahteravallide zıpladığı gören beynimiz bu hareketten bir ses çıkması gerektiğini varsayıyor ve bu sesi uyduruyor.
Sinestezi ya da değil, beynimize dair bu ilginç fenomenleri görmek hepimizi şaşırtıyor. Dahasını okumak, izlemek, dinlemek için NöroBlog’u takip etmeye devam edin!
***
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
***
Kaynaklar ve ileri okuma:
Makale Sounds from seeing silent motion: Who hears them, and what looks loudest?
NöroBlog Renkleri duymak, sesleri tatmak: Sinestezi
Görsel Freepik.com
