Çizgiyi aşmak: Cezai hükümlerin karmaşıklığı
Bir gece Mark bankamatikten 200$ nakit çeker. Ailesiyle buluşmak için yoldadır, en sevdiği restoranda karısının doğum günü için bir akşam yemeği vermeyi planlamaktadır. Para çekme işlemini bitirir bitirmez Dan sokağın köşesinden çıkar, bir bıçak çıkarır ve Mark’ı parasını vermesi için tehdit eder. Mark duraksamadan parayı verir buna rağmen karnından bıçaklanır. Dan Mark’ı kaldırımlarda yaralanmış bir şekilde bırakıp kaçar.
Dan bu suç için ne kadar cezalandırılmalıdır?
Böyle bir karar verilirken değerlendirilmesi gereken birçok faktör vardır.
Geleneksel olarak, insanlar cezaya karar verirken suçun işlenme amacını göz önünde bulundururlar (Kasten mi kazara mı?), aynı zamanda verilen ya da verilmesi amaçlanan zararın miktarını da. Örneğin, Dan’in amacı Mark’ın parasını çalmak ve aynı zamanda bu süreçte ona zarar vermekti. Yani suç kazara işlenmemiş gibi bir izlenim veriyor. Hatta Dan iki çeşit zarara neden oldu. Mark’ın mülkünü çalıp fiziksel zarar verdi.
Peki beynin hangi bölümleri, bu etkenleri değerlendirip verilecek cezayı belirlemede rol alır? Üçüncü kişiler tarafından verilen cezada (olaya karışmamış bir üçüncü kişi, örneğin yargıç cezai hükmü veriyorsa) sağ dorsolateral prefrontal korteks, (ahlaki kararlar vermede rol oynayan beyin bölgesi) kasti suçlarda cezai sorumluluğu belirlerken taksiri (kazara işlenen) suçlardakine kıyasla daha aktiftir. Bu bölge aynı zamanda ikinci kişiler tarafından verilen cezalarda da (olaya karışan taraflardan birinin diğerini cezalandırması) cezanın verilip verilmeyeceğine karar verirken aktiftir. Hatta bu bölgede nöral aktivite kesintiye uğradığında ikinci kişiler tarafından verilen cezai hükümlerde cezalandırma yeteneği bozulmaktadır. Sonuç olarak bu bölge sosyal norm ihlallerinin cezalandırılmasında etkili ve bu etki failin suçlamayı hak etmesine de bağımlıdır.
Failin ne kadar cezalandırılması gerektiğine karar verirken beynin duygusal süreçlerde etkili amigdala, medial prefrontal ve posterior singulat korteks gibi bölümleri aktiftir. Hatta ceza büyüdükçe bu bölgelerin aktiviteleri artmaktadır. Bu durum beynin birçok bölümünün bu karmaşık cezalandırma sürecinde etkili olduğunu göstermektedir.
Ancak davalarda faillerle ilgili mahkeme kararını etkileyen daha birçok bilgi vardır. Örneğin yukarıdaki senaryoda Dan’in zihinsel engelli olduğu ortaya çıksaydı? Bir araştırmaya göre (Yamada et al., 2002) bu durumda faillere karşı duyulan sempati nedeniyle beyinde kendini failin yerine koyma ve ahlaki çatışmalarla ilgili dorsomedial prefrontal korteks, precuneus ve temporoparietal bölgedeki nöronların aktivitesi artmaktadır.
Özetle bilişsel ve duygusal fonksiyonlarda görevli beyin bölgeleri arasında cezalandırma ile ilgili ince kararlar vermeye yarayan bağlantılar bulunduğu görülmektedir.
Çeviri: Cerrahpaşa Nörobilim Kulübü’nden Sena Bekar
Yazı ilk olarak 1 Ekim 2014 tarihinde Knowing Neurons sitesinde İngilizce olarak yayınlanmış olup NöroBlog’un Knowing Neurons ile gerçekleştirdiği işbirliği ile Türkçe diline çevrilmiş ve yayınlanmıştır.
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
