Ünlü Marshmallow Deneyini hatırlıyor musunuz?
Hatırlamayanlar için neşe veren bir video-hatırlatıcı:
Videoda da görüldüğü üzere bir yetişkin odada önlerinde bir şekerleme ile bıraktığı çocuklara “ben geri dönünceye kadar şekerlemeyi yemezsen, sana ikinci bir şekerleme vereceğim” diyor ve kapıyı kapatıp gidiyor. Deneyde çocukların irade gösterip gelecekteki daha büyük ödülü (ikinci şekerlemeyi) kazanıp kazanamayacakları test ediliyor.
Meşhur deney ilk olarak 1990 yılında yayınlanmıştı ve bilim dünyasında oldukça ses getirmişti. Çünkü mesele sadece çocukların şekerlemeyi yiyip yememesi değildi. Araştırmayı sunan bilim insanları deneydeki çocukları uzun dönemli takip etmiş ve şekerlemeyi yemeyip “irade gösteren” çocukların hem akademik başarılarının hem de bilişsel kapasitelerinin irade gösteremeyen çocuklara göre daha yüksek olduğunu iddia etmişti.
Bu iddialı psikoloji makalesi son 28 yılda sürekli yankılandı; üzerinden yeni deneyler düzenlendi, TED konuşmaları yapıldı ve çalışma adeta bir kült haline geldi.
2015 yılında patlayan ve NöroBlog Podcast’in 8. bölümünde Psikolog Dr. Ceylan Özdem ile konuştuğumuz “tekrarlanabilirlik krizi” bu tarz ses getiren çalışmaların bir kısmının yeniden yapıldıklarında aynı sonucu vermediğini göstermişti. Sonunda sıra Marshmallow deneyine geldi.
25 Mayıs’ta Psychological Science dergisinde yayınlanan bir makale Marshmallow testinin de tekrarlanabilirlik sınavından tam olarak geçemediğini gösterdi. Makaleye göre şekerlemeyi yiyen ve irade gösterip yemeyen çocuklar arasındaki akademik başarı ve zihinsel kapasite farkı çoğu zaman görülmüyor, görüldüğü noktalarda da çok kısıtlı bir şekilde gözlenebiliyordu.
Bunun dışında son dönemde psikoloji alanında oldukça fazla atıf alan iki makalenin daha tekrarlanabilirlik testinden geçemediği ortaya çıktı. Tekrarlanamayan çalışmalar arasında davranışsal iktisat alanında popüler bir bilim insanı olan Dan Ariely‘nin 2008 yılında yayınlanan bir makalesi de var. Ariely ve arkadaşlarının makalesi ahlaki hatırlatıcıların deneklerin hile yapma ihtimalini düşürdüğünü iddia ediyordu.
Psikoloji çok önemli bir alan, sinirbilimin olmazsa olmazlarından biri. Zira insan beynini yalnızca moleküllere bakarak anlamaya çalışmak, kuşun nasıl uçtuğunu anlamak için yalnızca tüylerini incelemekten gibi yetersiz kalmaya mahkum bir çaba. Bu nedenle tekrarlanabilirlik krizinin çözülmesi sinirbilimin geleceği açısından da önemli.
NöroBlog Podcast’te Dr. Ceylan Özdem’in de belirttiği gibi, psikoloji deney yapması zor bir alan ve bu alanda yapılacak çalışmalarda çok yüksek standartlarda çalışılması böyle sorunlarla yeniden karşılaşılmaması için hayati önemde.
***
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
***
Kaynaklar ve ileri okuma:
Developmental Psychology Marshmallow Deneyi makalesi (1990)
NöroBlog Podcast 8. Bölüm: Psikolojinin Krizi
Psychological Science Marshmallow Tekrarlanabilirlik Makalesi
Advances in Methods and Practies in Psychological Science Tekrarlanamayan Hostile Priming Effect Makalesi
Advances in Methods and Practices in Psychological Science Tekrarlanamayan Dürüstlük Makalesi
Kapak Görseli Flickr/Justin Aptaker
