Çevremizdeki insanları yargılarken kullandığımız ahlaki normlar çok çeşitli. İyi bir insan olduğunu düşündüğümüz kişilerin bize göre “kötü” davranışlarını gördüğümüzde o davranışı “o kadar da kötü görmemeye”, yani torpil yapmaya meyilliyizdir. Öyle ki, bazen insanların kendilerine kötülük yapan insanlarla birlikte olmaya devam ettiklerini, onlara sürekli zarar veren ilişkileri kesmeyi bir türlü başaramadıklarını görürüz.
Bu durumun nedeni nedir?
Oxford, Yale ve University College London üniversitelerinden bilim insanları, 1500 kişi üzerinde yaptıkları bir çalışmada insanların iyi ve kötü davranışlarda bulunan insanlara karşı oluşturdukları moral yargıları değerlendirdiler. Çalışmaya katılan deneklere açıkça iyi ya da açıkça kötü olan bazı davranışlar gösterildi. Örneğin bir karakter insanlara elektrik şokları vermesi karşılığında teklif edilen parayı reddediyor, başka biri ise daha fazla para için daha yüksek elektrik şokları vermeyi kabul ediyordu. Deneye katılanlara bu karakterlerle ilgili izlenimleri ve bu izlenimlerden ne kadar emin oldukları soruldu.
Denekler iyi işler yapan karakterle ilgili pozitif izlenim edindiklerini ve bu izlenimden yüksek oranda emin olduklarını söylediler. İş kötü karaktere gelince, deneklerin kafası biraz daha karışıktı: Onun kötü bir iş yaptığından emin olsalar da bu izlenimin ne kadar doğru olduğu konusunda iyi karakterdeki değerlendirmeler kadar emin olamıyorlardı.
Ardından deneklere bir önceki senaryoda kötülük yaptığı gösterilen karakterin yanındaki bir başka insana iyilik yaptığı başka bir kısa video izletildi. Deneklerin kötü karakterle ilgili izlenimlerini hemen kötüden iyiye değiştirdikleri görüldü. Ta ki kötü karakterin yeniden etik açıdan sorunlu bir eylemde bulunduğu bir sonraki videoya kadar.
Bilim insanları bu deneyde de gösterilen durumun, zihinsel kısayollarımıza dair önemli bir ipucu verdiğini düşünüyorlar. İnsanlar kötü eylemlerde bulunduklarını düşündükleri insanlarla ilgili izlenimlerinde her daim bir yanılma payı bırakıyorlar ve bu kişilerin etik açıdan olumlu bir davranışını gördüklerinde fikirlerini değiştirmeye, yani onları affetmeye eğilimliler.
Affetmek karmaşık bir sosyal yaşantısı olan biz insanlar için genel anlamda olumlu bir davranış olsa da, bilim insanlarına göre bu düşünce biçimi insanların zarar gördükleri ilişkilerden kurtulamamalarının sebebi olabilir.
Kaynaklar ve ileri okuma:
Haber Neuroscience News
Orijinal Makale Nature Human Behaviour
Görsel Freepik.com
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
