Rönesans dünyayı değiştirdi ve bunu bilim ve sanat yoluyla yaptı.
Tıp alanında dönemin en büyük isimlerinden biri Flaman doktor Andreas Vesalius‘tu. Vesalius (1514-1564) insan vücudu hakkındaki anlayışımızı değiştirmek için her şeye sahipti: Meraklı, rekabetçi, provokatör. İnfaz edilen mahkumların cesetlerini halkın önünde dilim dilim keser, neler bulduğunu onlarla paylaşırdı. Kamuya açık diseksiyonları o dönemin reality showları olarak düşünebiliriz.
Vesalius’un bu kadar cüretkar olması elbette bir “Zeitgeist” meselesiydi. Zamanın ruhu değişmiş, kilisenin baskısı azalmıştı; dinden kaçarak bilim yapma dönemi sona ermek üzereydi. 1540’ta Bolonya Üniversitesi‘nde tıp profesörlüğüne yükselen hekim bir yandan yeni bulgularını yayınlarken bir yandan da kendisinden 1300 yıl önce yaşamış olmasına rağmen insanlığın o döneme kadarki anatomi anlayışını şekillendiren Galen ile dalga geçmektedir. Galen çoğu zaman insanlar üzerinde çalışmadığı halde, başka hayvanlarda gördüğü ortaklıkları insanlarda da varmış gibi göstermiş ve çok noktada yanılmıştır. Vesalius için Galen’in hatalarını bulmak hem başarı hem de neşe kaynağıdır.
Vesalius’un şaheseri “De humani corporis fabrica” (İnsan Vücudunun Yapısı) isimli kitabıdır. Bu kitabın dördüncü cildi sinirlere, yedinci ve son cildi ise beyne dair bilgiler sunar. Vesalius’un sinirbilimindeki ilginçliklerden biri sinirlere dair ilginç bakış açısıdır. Flaman hekim sinirlerin de aslında bir çeşit damar olduğunu, ancak yapısal olarak farklı özellikler gösterdiklerini söyler. Atar ve toplardamarların içi boştur, ancak sinirlerin içinde boşluk yoktur. Bu yapıların beyin ve omurilikten köken aldığını görse de, el ve ayakların en uç noktalarına kadar giden küçük sinirleri tespit edememiştir.
Beyin ve duyu organlarının konu edildiği yedinci ciltte, insan beyni harika görsellerle desteklenerek ayrıntılarıyla anlatılır. Vesalius’un odağındaki beyin yapısı beynin içindeki sıvıyla dolu küçük odacıklar, yani beyin ventrikülleri idi. Çünkü o dönemde yaygın inançlardan biri insan ruhunun bu odacıklarda saklı olduğuydu. En tepede bulunan iki odacık beynin merkezindeydi ve vücudun başka bir yerinde bulunmayan özel bir sıvı ile doluydu. Detaylı bir incelemeyle Galen’in bir yanlışını daha buldu: Bu iki odacık aşağıda dar bir geçitle üçüncü bir odacığa açılıyordu, yani beyinde üç odacık vardı!
Ama beyinde iki değil de üç odacık varsa, bundan insan ruhuyla ilgili nasıl bir sonuç çıkarmalıyız? Kilise bu soru üzerine düşündü ve yanıtı bulmakta zorlanmadı: 3 odacık Hristiyan inanışının baba, oğul, kutsal ruh olarak bilinen teslis (kutsal üçleme) inancının bir alametiydi! Vesalius ise gerçek bir provokatördü ve konuyu burada kapatmaya niyetli değildi. “İçinde ruhun bulunduğu iddia edilen kutsal sıvıyı” inceleyerek aslında içinde ne olduğunu araştırmaya koyuldu ve buldu: Bu sıvı hiç de mucizevi bir iksire benzemiyordu, içtiğimiz sudan pek de bir farkı olmayan alelade bir maddeydi.
Vesalius sansasyona meraklı kişiliğine rağmen aslında oldukça basit bir bilim insanıydı. Ona göre anatominin işi insan vücudunun şeklini tarif etmektir, aklın ya da ruhun nerede saklı olduğunu bulmak bir anatomisti ilgilendirmez. Akıl ve ruhla ilgili sorulara yanıt vermesi gereken filozoflardır. Onun işi akil ya da ruh değil, bedendir.
Artık sinirlerin içi dolu damarlar olmadığını, insan beyninde üç değil dört odacık bulunduğunu ve bu odacıkların akıl ve ruhla hiçbir ilgisi olmadığını biliyoruz. Ancak kiliseye meydan okuyarak bize bu yolu açan Vesalius’a hepimiz bir teşekkür borçluyuz.
Yazan: Onur Arpat
Düzenleyen: Meriç Öztürk
NöroBlog’u Patreon üzerinden desteklemek için: http://patreon.com/NoroBlog
Kaynaklar ve ileri okuma:
Portraits of The Mind Visualizing the Brain from Antiquity to the 21st Century – Carl Schoonover
Beynin ve Zihnin Kısa Tarihi Duygular ve Düşünceler Nasıl Oluşur? – Matthias Eckoldt
Görseller Wikimedia Commons – De humani corporis fabrica
Erişkin Beyni Yeni Nöronlar Üretebiliyor
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
