Tüylü bir beden, şirin bakışlar… Evet, köpek dostlarımızdan bahsediyoruz. Bir köpeğin kafasının içinde milyonlarca nöron ateşleniyor; kimyasallar bir nörondan ötekine geçiyor ve düşünceler üretiliyor. Belki de köpek dostlarımızın ne düşündüğünü tahmin etmek o denli zor değildir: Biraz yemek, biraz oyun ve yürüyüş biraz da sahipleri…
Köpekler kendilerini bizim bildiğimiz dillerin herhangi biriyle ifade edemezler. Dolayısıyla bir köpeğin zihni insanlar için kapalı kutu gibidir. Her gün ufak da olsa bir şeyler paylaştığımız canlıların ne düşündüğünü merak etmemek elde değil ve bilim insanları da bu konuda çalışmalarını sürdürüyor.
İnsanın En İyi Dostu… Veya Bağımdaşı?
Asırlık soru: Kediler mi daha zekidir köpekler mi? Bu soru geçtiğimiz yıl yanıtlanmış olabilir. Bilimciler diğer birkaç türle birlikte bu iki türün de beynindeki nöronları saydı; serebral korteksteki nöron sayısının söz konusu türlerin “bilişsel kabiliyeti” konusunda iyi bir gösterge olabileceğini öne sürdüler. Köpek severler köpeklerin daha zeki kabul edilmesinden memnundu. Fakat Bernard Koleji’den köpeklerdeki bilişsel yetiler üzerine uzmanlık yapmış olan Alexandra Horowitz türler arası zekâ kıyaslamanın mantıksız olduğunu ifade ediyor, “zekâ, toplumun değer verdiği bir şeyi yapmadaki beceridir” diyor. Bir köpeğe göre önemli olan şey bir kediye, ayıya, rakuna veya insana göre önemsiz olabilir.
İnsanlarla yetişen kurtlar karşılaştırma yapmakta kullanılabilecek kadar benzer yegâne tür olabilir. Bu konuda yapılan bir çalışmada, iki tür de ödül yemi karşılığında kapaklı konteyner açma göreviyle sınandı. Kurtların %100’lük başarısına karşı, köpeklerin yalnızca çok ufak bir kesimi konteyneri açabildi. Köpekler, kurtlara kıyasla odadaki insanlara daha çok bakıyor ve yalnızca insanlar onları cesaretlendirdiğinde performanslarında belli belirsiz bir gelişme oluyor.
Köpeklerin zayıf performansı, iş problem çözmeye geldiğinde onların başarısızlıklarını gösteriyor gibi. Öte yandan, insanlara bakmaları aslında zekice bir problem çözme stratejisi. Kaç kez kendinizi tüylü dostunuzun topu için dört ayak üzerinde, kanepenin altına uzanmış halde buldunuz? O bakışları siz de biliyorsunuz.
Çalışmanın yazarı Monique Udell de duruma başka bir yorum getiriyor: Köpekler insanlarla etkileşime geçmekte, görevi tamamlamaktan daha hevesli olabilirler.
Harika Dinleyiciler
Tek başına problem çözmek güçlü yanları olmayabilir ancak etolog Adam Miklosi, köpeklerin “kompleks sözel ifadeleri” anlamak konusunda yetenekli olduğunu düşünüyor. Sahiplerin köpekleriyle çok fazla konuştuğu bilinen bir gerçek, fakat köpeklerin ne kadar dikkatlerini verdiği merak konusu. Bunu bulmak için Miklosi ve meslektaşları, eğitmenleri övgü dolu ve nötr sözcük-tonlama kombinasyonlarıyla konuşurken MRI makinesinde köpeklerin beyinlerini görüntülediler. Sonuçlar köpeklere hem ne söylediğimizin hem de nasıl söylediğimizin önemli olduğunu gösteriyor.
Ne var ki sözcük dağarcığı türden türe büyük değişim gösteriyor. Kimi köpekler isimlerini güç bela öğrenirken kimileri sözcük yığınlarını hevesle özümsüyor. Bu konudaki rekor, yıllar süren yoğun bir eğitim sonrası 1022 oyuncağın ismini öğrenebilmiş olan Chaser isimli, border collie cinsi bir köpeğe ait.
“Köpeklerin gizli bir oyuncağı veya bir parça yemeği bulabilmek için işaretimizi kullanmasını kanıksamış olsak da bu beceri hayvanlar arasında oldukça özgün,” diyor Brian Hare. Diğer hiçbir türün, insan jestlerini köpekler kadar iyi çözümleyemediğini belirtiyor. “Köpekler insanların sosyal göstergelerini okumak konusunda birer dahi.”
Burada bambaşka bir soru çıkıyor karşımıza: Köpekler sözcüklerimizi ve beden dilimizi öğrenebilir, peki ya aklımızdan geçeni okuyabilirler mi?
“Zihin Kuramı”, başkalarına ait ve kişinin kendi sahip olduklarından farklılık gösteren zihinsel durum, inanç ve bilgilerini anlayabilme yetisidir. Hayvanlarda bunu saptamanın zorluğu, onlara ne bildiklerini soramadan bunu ölçmek zorunda oluşumuzdan ileri geliyor. Yaklaşık ölçülere göre yorum yapılması gerekiyor.
Örneğin Udell’in yaptığı deneylerde, köpeklerin ödül yemi almak için sırtı dönük olanlara kıyasla onlara doğru bakan insanlara daha fazla yalvardıklarını görülmüş. Bu, iki kişiden birinin onları gördüğünü, ötekininse göremediğini anladıkları anlamına gelebilir. Ancak yalnızca deneyime dayalı olarak onlara dönük kişiye yalvardıklarında yiyeceğin daha sık ortaya çıktığını biliyor da olabilirler.
“Köpekler kesinlikle zihin kuramı için gerekli olan belirli bilişsel becerilere sahipler” diyor Miklosi, ancak onların zihin kuramı versiyonunun, erişkin bir insanınkinden farklılık göstermesini bekliyor.
Köpekler Nasıl Hisseder?
Çok az kişi köpeklerin korku ve mutluluk gibi temel duyguları hissedebileceğinden şüphe duyar. Utanç ve suçluluk gibi daha kompleks duygularsa hayvanlarda tespit etmesi daha zor hislerdir. Köpek sahipleri çoğu kez sadece hayvanlarına bakarak bir suç işleyip işlemediklerini anladıklarını iddia ederler. Ancak bir dizi çalışmadan sonra Horowitz, bu “suçlu” bakışın başka bir anlamı olabileceğini keşfetti.
“Suçlu bakış gibi görünen ifade aslında insanların azarlaması ile gerçekleşiyor.” Emirlere itaat eden köpekler bile eğer sahipleri onlara fırça çekerse suçlu bakış sergiliyor. Bu, köpeklerin suçluluk hissedemediği anlamına gelmiyor ancak araştırmalar insanların suçlu köpek ifadesi olarak yorumladığı yüzün, aslında azarlanma korkusu olduğunu gösteriyor.
Bir diğer kompleks duygu olan empati‘nin de köpekler tarafından hissedebildiğine dair bazı kanıtlar var. Psikologlar bulaşıcı esnemenin insanlarda empati ile ilişkili olduğunu iddia ediyor. İkinci esneyen kişi, asıl esneyen bireyin sıkıntı, yorgunluk veya stres duygularıyla empati kuruyor. İnsanlar, şempanzeler ve babunlar kendi türlerine esneme bulaştırabiliyorlar ve bir çalışmaya göre köpekler insanların esnemesini de yakalayabiliyor; ancak her insanın değil. Test edilen köpekler sahipleri esnedikten sonra esnemeye meyilliler fakat yabancılara karşı bağışıklıkları var. Bu da en çok önemsedikleri insana karşı daha güçlü duygusal bağları olduğunu düşündürüyor.
Muhtemelen, oturma odasında aniden 50 tur atmaya başlayan bir köpeğin zihninde neler olup bittiğini asla tam olarak bilemeyeceğiz veya sizi siz olduğunuz için mi yoksa ödül yemlerini elinde tutan kişi olduğunuz için mi sevdiklerinden emin olamayacağız. Fakat köpeklerin psişesine dair yapılan bilimsel araştırmalar ilginç sonuçlar doğuruyor ve bizi yakınlaştırıyor.
Yazan: Eris İnal
Düzenleyen: Meriç Öztürk
NöroBlog’u Patreon üzerinden desteklemek için: http://patreon.com/NoroBlog
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
