Son yıllarda, yetişkin beyninin yenilenebilme kapasitesini gösteren çalışmaların sayısı artmaya başladı, bunlarla birlikte dejeneratif hastalıkların tedavisine olan ümidimiz de. Bu çalışmalara yön veren hayvanlar ise zebra balıkları. Çünkü yetişkin bir insanın beyninin sadece bir kısmı yenilenebilirken, zebra balıkları bunu tüm beyin dokusu için gerçekleştirebiliyor. Zebra balıklarının bunu nasıl gerçekleştirdiğini anlamak, bu sistemi insanlarda aktifleştirmek için bir umut ışığı. 23 Nisan’da Cell Report dergisinde yayınlanan yeni çalışma ise zebra balıklarının beyin dokusunu yenilemesi esnasında rol oynayan elemanları inceliyor. Doç. Dr. Çağhan Kızıl ve ekibinin bu çalışması Alzheimer hastalığının anlaşılması için umut vaat ediyor.
Güncel teoriye göre Alzheimer hastalığı, amiloid beta 42 isimli bir proteinin birikip toksik etki yaparak sinir hücrelerinin ölmesinden kaynaklanıyor. Projenin yürütücüsü, Helmholtz Topluluğu’na bağlı Alman Nörodejeneratif Hastalıklar Merkezi (DZNE)’nden Doç. Dr. Çağhan Kızıl, bu hastalığın tedavisindeki ana odağın sinir hücrelerinin ölümünü engellemek olduğunu dile getiriyor. “Biz ise kaybedilmiş hücrelerin yerine yenilerinin getirilmesini öngören bir yaklaşım izliyoruz” diyor.
Araştırmada Doç. Dr. Kızıl ve ekibi hücrelerdeki aktif genlerin taranmasını içeren özel bir yöntem ile zebra balıklarının beynindeki tüm hücreleri karakterize etmiş. Bu karakterizasyon sonucunda daha önce rolü keşfedilmemiş sekiz farklı öncül hücre popülasyonu elde etmişler. Zebra balıklarının beyninde amiloid beta birikimini tetiklediklerinde ise bu gruplardan bazılarının aktivitesinin arttığı gözlemlenmiş.
Araştırmacılar ayrıca her popülasyonun amiloid beta birikimine ne gibi tepkiler verdiğini de gözlemleme fırsatı bulmuş. Bu da zebra balıklarında beyin dokusunun yenilenmesinde potansiyel role sahip gen ve moleküllerin tespit edilebilmesi demek oluyor. Ekip bu potansiyel moleküllerden birine örnek olarak “fibroblast büyüme faktörü 8” (fibroblast growth factor 8) molekülünü gösteriyor. Bulgularına göre bu molekül öncül hücrelerin ve kök hücrelerin sayısının artmasını tetikliyor, bu hücrelerin sayıları aynı zamanda amiloid beta birikimine tepki olarak da artıyor.
“Zebra balıkları ve memeliler evrimsel olarak ilişkilidir. Bu yüzden zebra balıklarında var olan yenilenebilme kapasitesinin insanda da var olduğunu ve geliştirilebileceğini düşünüyoruz.
Zebra balıklarında, moleküler yolaklar ve hücreler arası iletişimi inceleyip bir şeyler öğrenebilir, bu öğrendiklerimizden yararlanarak farede ve nihayetinde insanda rejenerasyonun nasıl tetiklenebileceğini anlayabiliriz” diyor Dr. Çağhan Kızıl.
Amiloid beta birikimine tepki veren hücre popülasyonlarının bilgilerin elde eden ekip, bu verileri fare ve insanda kullanabilecek. Acaba zebra balıklarında keşfedilen bu yeni öncül hücre popülasyonunun memelilerdeki karşılığı nedir? Doğru tetikleyici bulunduğunda bu hücrelerin çoğalması sağlanabilir mi? Dr. Çağhan Kızıl şunları söylüyor: “Bu soruların cevaplarını ilk olarak fareler üzerinde arayacağız. Nihayetinde çalışmamızın, insanda Alzheimer hastalığının tedavisinde rejenerasyonun kullanılabilmesini sağlayacak tetikleyici stratejilerin ortaya çıkarmasını umuyoruz.”
NöroBlog’u Patreon üzerinden desteklemek için: http://patreon.com/NoroBlog
Yazan: Meriç Öztürk
Düzenleyen: Onur Arpat
Kaynak:
Cell Report
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
