Mikroglialar beyinde ve omurilikte bulunan bir hücre tipidir. Beyindeki hücrelerin yaklaşık yüzde 10’unu oluştururlar, beynin bağışıklık sisteminin ana elemanlarıdır. Bilim insanları son yıllarda bu hücrelerin beynin gelişiminde de rol oynadığını fark etti. Beynin esnekliğinde aldığı rol de cabası. Böyle anahtar görevlere sahip bir hücrenin, beyinde bulunmadığında neler olabileceğini kestirmek güç. Ne yazık ki James Bennett‘in karşılaştığı bir vaka olabilecekleri gözler önüne sermiş.
CSF1R geninin bir kopyasında meydana gelen bir mutasyon yetişkinlerde, beynin bazı bölgelerini değiştiren ve ASLP ismi verilen bir hastalığa sebep oluyor. Hastalık kendisini hafıza kaybı ile göstermeye başlıyor ve hastalar 40’lı yaşlarında bunama ile yüzleşmek zorunda kalıyor. Bu gen, hücre zarı üzerinde bulunan CSF-1 proteininin bağlanabileceği almaçları sentezliyor. Bu almaçlar hücre bölünmesi ve büyümesi gibi hücresel olaylarda aktif görev alıyor ve beyinde en çok glia hücrelerinde bulunuyorlar. İşte bu yüzden CSF1R geninin tek kopyasında meydana gelen mutasyon böyle bir hastalığa neden oluyor. Ancak bahsi geçen vakada genin iki kopyası da mutasyona uğramış ve bu durum beynin gelişimini etkilemiş. Gelin hikayeye daha yakından bakalım.
Vakadaki bebeğin daha doğumundan önce beyninde bir şeylerin yolunda gitmediği hekimler tarafından fark edilmişti. Doğumundan sonra da bebeğin ailesi hastane hastane dolaşıyordu. İşte Seattle Çocuk Hastanesi’inden, pediatrik genetikçi Dr. James Bennett bebekle bu şekilde karşılaştı. İlk bakışta kafasının normalden çok daha büyük olduğunu gördü ve nedenini sorgulamaya başladı.
Genetik sonuçlar ellerine ulaştığında CSF1R geninin iki kopyasının da mutasyona uğramış olduğunu fark etti. İleri tetkiklerde ise bebeğin beyninin mikroglialardan tamamen yoksun olduğu anlaşıldı. Daha önce böyle bir vakayla karşılaşılmamıştı. Bebeğin beyni üzerine yapılan bir dizi araştırmanın sonuçları çarpıcıydı: Sinir hücreleri mevcuttu ve aralarında bağlantı kurmuşlardı; ancak bağlantıların çoğu yanlıştı ve hatta bu hücrelerin bulundukları bölgeler de yanlıştı. Beynin iki yarım küresini birbirine bağlayan korpus kallosum gelişmemişti. Beyinciği yanlış bir açıyla uzanıyordu ve beynin ventrikülleri normalden daha büyüktü. Bennett’e göre çocuğun beyninde etkilenmemiş hiçbir bölge yoktu. Çocuğun gelişimsel problemler yaşadığı aşikardı.
Mikrogliaların beyin gelişiminde rol oynadığı biliniyor. Irvine’daki Kaliforniya Üniversitesi’nden nörobiyolog Kim Green ve ekibinin yürüttüğü bir çalışmada farelerin mikrogliaya sahip olması engellenmiş ve elde edilen sonuçlar insanlara uyarlanmaya çalışılmış. Ancak Green, gerçek hayatta yaşanan bu vakaya inanamadığını söylüyor ve son derece dikkat çekici buluyor.
Bennett’in kendi ekibinin de bu konuyla ilgili bir çalışması mevcut. Zebra balıkları üzerinde CSF1R geninin susuturulması deneyini gerçekleştirmişler ve bulguları bu vaka ile paralellik göstermiş. Genin susturulduğu zebra balıklarında korpus kallosum gelişimini sağlayan yolakların hasar gördüğü gözlemlenmiş. Davis’deki Kaliforniya Üniversitesi’nden gelişimsel nörobiyolog Stephen Noctor da bu konuyla ilgili araştırmalarda bulunmuş. “Mikroglialari biraz olsun manipüle etmeye başladığınızda, sinir hücrelerinin bağlantılarında problemler oluşmaya başladığını göreceksiniz” diyor.
Bu trajik vaka, ilgili yolakların detaylarının anlaşılmasına yardımcı olur mu bilinmez. Fakat dikkat çekici bir örnek olduğu kesin. Ne yazık ki hikayenin sonu hüzünlü, bebek doğduktan 10 ay sonra hayata gözlerini yumdu. Genetikçi Bennett, ailelerin çocuk yapmadan önce genetik testler yapmasının bu gibi durumlara erken müdahale açısından önemli olduğunu dile getiriyor.
Bunun gibi uç vakaların çok nadir teşhis edildiğini söylüyor: “Bazen öyle bir hastayla karşılaşırsınız ki hayatınızın geri kalanında hep aklınızı kurcalar. Bu da onlardan bir tanesi.“
NöroBlog’u Patreon üzerinden desteklemek için: http://patreon.com/NoroBlog
Yazan: Meriç Öztürk
Düzenleyen: Oğuzhan Acet
Kaynaklar ve İleri Okuma :
Haber: The Atlantic –The Boy Missing an Entire Type of Brain Cell
Makale: The İnternational Journal of Biochemistry & Cell Biology – Microglia: Key players in neurodevelopment and neuronal plasticity
Anasayfamızdan daha fazla sinirbilim yazısına ulaşabilir, podcast ve videolarımıza erişebilirsiniz.
